Biyoloji, Yunanca “Bios” (Yaşam) ve “Logos” (Bilim) kelimelerinin birleşmesi şeklinde isimlendirilmiş, tüm canlıların birbirleriyle ve çevre ile etkileşimlerini, bu etkileşimlerin sebep ve sonuçlarını araştıran, açıklayan “omni” bir bilim dalıdır.
Biyoloji 2 büyük alana ayrılır:
* Botanik (Bitki Bilimi)
* Zooloji (Hayvan Bilimi)
Biyoloji kendi içinde alt bölümlere ayrılır:
Biyofizik: Canlıları incelemede fizik araçlarını kullanan araç ve teknikler bütünüdür.
Kriyobiyoloji: Sıcaklığın canlıları nasıl etkilediği ile ilgilenir.
Entomoloji: Böcekleri inceler.
Etoloji: Doğal ortamdaki hayvanların davranışlarını inceler.
Evrimsel Biyoloji: Evrim teorisini destekleyen kanıtları inceler.
İhtiyoloji: Balık bilimidir.
İmmünoloji: Vücudun hastalıklara ve yabancı maddelere karşı direncini ve bunun temellerini inceler.
Limnoloji: Göller ve bunlar içinde yaşayan canlıları inceler.
Deniz Biyolojisi: Okyanus ve denizlerdeki yaşamı inceler.
Tıp: Tedavi ve iyileştirme sanatı ve bilimidir.
Mikrobiyoloji: Mikroskobik organizmaları inceler.
Nörobiyoloji: Hayvanların sinir sistemini inceler.
Ornitoloji: Kuş bilimidir.
Paleontoloji: Tarih öncesi yaşamı inceler.
Sosyobiyoloji: Sosyal ilişkilerin biyolojik temelini inceler.
Morfoloji: Canlıların dış görünüşünü, şeklini inceleyen bilim dalıdır.
Anatomi: Canlıyı oluşturan organları,bu organları birbirleriyle ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır.
Fizyoloji: Organizmadaki organ ve dokulardaki görevlerini, işleyişlerini inceleye bilim dalıdır.
Embriyoloji: Organizmanın gelişme devrelerini inceler. Özellikle döllenmiş yumurtadan (zigot) itibaren meydana gelen gelişme ve farklılaşmaları inceleyen bilim dalıdır.
Sitoloji: Hücrenin yapısını ve çalışmasını inceleyen bilim dalıdır.
Histoloji: Çok hücreli canlılardaki dokuların yapısını ve bu dokuların vücudun nerelerinde bulunduğunu,hangi organların yapısına katıldığını inceleyen bilim dalıdır.
Genetik: Canlılardaki kalıtsal özelliklerin dölden döle nasıl geçtiğini inceler. Ayrıca “gen” in yapısını görevini ve genlerde meydana gelen değişiklikleri inceleyen bilim dalıdır.
Moleküler Biyoloji: Canlıların yapısını, moleküler düzeyde inceleyen bilim dalıdır.
Ekoloji: Canlıların hem kendi aralarındaki hem de çevreleriyle olan ilişkilerini tek tek veya birlikte inceleyen bilim dalıdır.
Taksonomi: Canlıları benzerliklerine göre sınıflandıran bilim dalıdır.
Parazitoloji: Asalak olarak yaşayan canlıların yapı ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.
Ontojeni: Bir bireyin evrimsel geçmişini inceler.
Filojeni: Bir grup organizmanın (soyun=türün) evrimsel geçmişi inceler.
Biyocoğrafya: Canlıların yeryüzündeki coğrafi dağılışını inceler.
Bakteriyoloji: Bakterileri inceler.
Viroloji: Virüsleri inceler.
Patoloji: Hastalıkların belirti ve nedenlerini inceler.
Biyometri: Biyolojik olayları istatiksel olarak inceler.
Mikrobiyoloji: Gözümüzle göremediğimiz mikroorganizmaların beslenme, üreme gibi yaşam şekillerini inceleyen bilim dalıdır.
Uzay Biyolojisi: Uzay şartlarında canlıların karşılaştıkları yeni durumları, bunların canlı üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini, canlıların uzaya uyum şartlarını araştıran bilim dalıdır.
Biyokimya: Canlıların yapısındaki kimyasal maddeleri ve yaşamın temeli olan biyokimyasal tepkimeleri inceleyen bilim dalıdır.
Temel bilim olan biyoloji, canlı ve doğa ile ilgili her konuyu içine almaktadır, bu bakımdan araştıran, düşünen insana sınırsız sayıda çalışma olanağı sağlar. Burada başarılı olmanın en önemli sırrı, düşünerek doğayı izlemektir. Doğanın bilinçsiz kullanılması, insan ve diğer canlıların yaşamı için tehlikeli sonuçlar ortaya çıkarır. Çevre kirlenmesi, erozyon, madde kaybı, yeşil alanların azalması, hızlı nüfus artışı, plansız kentleşme, biyolojik zenginliklerin ortadan kalkması bu sorunların başında gelir.
Biyoteknoloji alanındaki çalışmalarla atık maddeleri, temel yapılarına kadar parçalayabilen mikroorganizmalar kullanılarak daha temiz bir çevrenin yaratılması sağlanacaktır.
Biyoteknolojinin amacı, bir canlının belirli özelliklerini şifreleyen genetik bilginin bir başka canlıya nakledilmesidir. Böylece nakledilen bilginin gereği, ikinci canlı tarafından yerine getirilir.
Biyoloji; uygulama alanları olan tıp, tarım, hayvancılık, ormancılık, endüstri ve diğer alanlardaki çalışmalar sayesinde, insanların geleceğe daha umutla bakmalarını sağlayan geniş bir bilim dalı olmuştur.
Biyoloji ile bireyin kendisini ve çevresini tanıması, çevresini koruma bilincini kazanması hedeflenmiştir.
Biyoloji bilimine yeterli önemin verilmemesi sonucunda ortaya çıkan sorunlar:
Çevrenin bozulması ile ilgili sorunlar:
1. Erozyon, sulak alanların kurutulması,denizlerin ve göllerin kirlenmesi, ormanların ve meraların tahrip edilmesi.
2. Birçok canlı türünün ortadan kalkmasıyla biyoloji çeşitliliğinin azalması ve doğal dengenin bozulması.
3. Canlıların aşırı ve yanlış tüketiminden dolayı, doğal kaynakların tahrip edilmesi gibi sorunlar çevrenin bozulmasına nenden olur.
Sağlıkla ilgili sorunlar:
1. Yanlış beslenmeye bağlı birçok rahatsızlık.
2. Akraba evliliğine dayalı anomalilerin artması.
3. Kalıtsal bozuklukların zamanında tanımlanamamasına bağlı olarak sağlıksız soyların ortaya çıkması vb. Sorunlardır.
Ekonomiyle ilgili sorunlar:
1. Dünyanın en önemli kültür bitkilerini ve hayvanlarını barındıran ülkemizde, ıslah çalışmalarının yapılmaması ve üretimin gereken şekilde arttırılmaması ekonomik sorunlardır.
Sosyal yapı ile ilgili sorunlar:
1. Çevre bozulmasına ya da yaşabilir bir çevre oluşturulmamasına bağlı olarak göçe sürüklenme.
2. Sağlıklı ve güzel ortamlarda çocukların yetiştirilmememsine bağlı olarak, bedensel ve ruhsal yetersizlikler, sosyal yapı ile ilgili sorunlardır.
BİYOLOJİNİN GELECEĞİ
Dünyamızın kaynakları, sürekli çoğalan ve tüketimi gittikçe artan insan topluluklarına yeterli olmayacak duruma gelmiştir. Denizler, iç sular, atmosfer ve kirlenmiş toprak yapısı yer yer yenilenemeyecek biçimde bozulmuştur. Tüm dünya yaşam tehlikesine doğru sürüklenmektedir. Çözüm yolu, bazı önlemlerle birlikte biyoloji bilimine dayanmaktadır. Önümüzdeki yüzyılın başında şu gelişmelerin olması beklenmektedir.
• İnsan topluluklarında kalıtsal hastalıklara neden olan genler, döllenme sırasında sağlamlarıyla değiştirilerek kanser, yüksek ve düşük tansiyon, şeker hastalığı, cücelik vb. Hastalıklar önlenebilecektir.
• Canlıların ömür uzunluğunu kalıtsal olarak denetleyen genler kontrol altına alınarak ya da değiştirilerek, uzun bir yaşam sağlanabilecektir. 1996 yılından beri ana karnındaki bir fetusun ne kadar yaşayacağı artık tahmin edilebilmektedir.
• Bir canlıda önemli bir özelliği ortaya çıkaran gen ya da genler, diğer canlıların kalıtsal yapısına eklenerek bazı eksiklikler bu yolla giderilebildiği gibi fazladan bazı özelliklerin kazanılması da sağlanacaktır. Örneğin; C vitamini karaciğerde sentezlettirileceği için besinlerle alınması gerekmeyecektir.
• Bitki ve hayvanların ıslahında olağanüstü atılımlar gerçekleşecek, verim artırılacak, birçok maddenin sentezi özellikle büyük miktarda mikroorganizmalara yaptırılabilecektir.
• Genlerdeki değişiklikler sonucu yeni hayvan ve bitki türlerinin ortaya çıkması sağlanacaktır.
• Yenilenme mekanizması aydınlatılacağından kısmî doku ve organ yitirimleri yerine konulabilecektir.bugüne kadar doku ve organ nakli tekniğinde, doku uyuşmazlığı nedeniyle başarısızlıklar olmuştur, ancak bu sorun doku ve organ nakli tekniğindeki gelişmelerle aşılmaktadır. Bunun için şimdiden organ bankalarında çeşitli organlar gerektiğinde kullanılmak üzere korunmaktadır. Şu anda genellikle sperm, kemik, deri ve bazı özel dokular saklanabilmektedir. Yakın gelecekte ise çeşitli doku ve organlar, bir bütün olarak yapıları bozulmadan saklanabilecektir.
• Canlılardaki genlerin tümü kataloglanabilecek, bunlarla ilgili bankalar kurulacak, ilaç sanayi biyoteknolojik yöntemleri geniş oranda kullanacağı için bir çok ilacın etkili ve ucuz yoldan üretilmesi sağlanacaktır.
Bütün bunların yanında tehlikeli olabilecek mikroorganizmaları üretmek, doğal yaşam görüntüsünü kısmen de olsa bozma gibi biyolojik gelişmelerin doğurabileceği sakıncalarda vardır.
BİYOLOJİ BİLİMİNDEKİ GELİŞMELERİN İNSANLIĞA KATKILARI
Bireylerin ve gelecek kuşakların sağlıklı yaşaması biyoloji konusundaki bilinçlenme ile sağlanacaktır.
Araştırmacılar bitki ve hayvanları ıslah etmiş,daha iyi meyve, daha fazla yumurta, daha çok et ve süt elde etmek için onların soylarını, kültürel yöntemler kullanarak iyileştirmeye çalışmışlardır.Bu çalışmalarda da büyük ölçüde başarılı olmuşlardır.
Günümüzde birçok ülke seralarda tozlaşma görevini bombus adı verilen arılara yaptırıyor. Bombus özellikle sebzecilikte yüksek verim elde etmek amacıyla hormon kullanan üreticilere bir çıkış, hatta kurtarıcı oldu. Arının taşıdığı çiçek tozları etrafa yayılarak, seradaki domates ve çiçeklerdeki verimi artırdı. Günümüzde birçok tıbbî bitki ve hayvanın üretimi, antibiyotik, aşı, interferon, çeşitli pestisitlerin üretimleri, insandaki zararlı genlerin ayıklanması işi gibi alanlarda biyoteknolojiden yararlanılmaktadır.
Tıpta uygulanan aşılama yönteminde vücuda virüs verilerek vücudun virüsü tanıması ve ona karşı antikor üretmesi sağlanır.oysa gen teknolojisinin sağladığı olanaklarla vücuda virüs verilmeden de antikor üretmek mümkün olmuştur. Böylece vücut virüsün yan etkilerinden korunabilmektedir. Tıpta; pıhtılaşma bozuklukları, lösemi gibi hastalıkların teşhis ve tedavisinde enzimlerden yararlanılmaktadır. Bu enzimlerin elde edilmesi biyoteknolojinin sayesinde olmuştur.
Biyoteknolojinin katkıları arasında insülini de sayabiliriz. İnsülin insanlarda şeker metabolizmasını düzenleyen bir hormon olup pankreas hücreleri tarafından üretilir, dolaşıma katılır. Eksikliğinde ise şeker (diyabet) hastalığı ortaya çıkar. Bugün bakteri DNA’sı yardımıyla insülin hormonu bol miktarda ve ucuza üretilebilmektedir. Yine, cücelik tedavisinde kullanılan insan büyüme hormonu da bu yolla üretilmektedir.
Büyüme hormonu, eskiden sadece kadavraların hipofiz bezinden çok büyük zorluk ve masraflarla elde ediliyordu artık biyoteknolojik yöntemlerle çok miktarda ve ucuza elde edilebilmektedir.
Biyoteknolojik buluşlar ve onlara dayalı uygulamalar, insanoğluna biyolojik savaşta yararlanabileceği organizmaları elde etme olanağı sağlamıştır. Gittikçe önem kazanan “biyolojik savaş” konusunda yapılan çalışmalar ülkemizde yeterli düzeyde değildir. Oysa biyolojik savaşta kullanılabilecek bir çok organizma yurdumuzda bulunabilmektedir. Ancak biyolojik savaşta yok edilmeye çalışılan zararlı canlılarla, bunları yok etmek için kullanılan canlıların biyolojik yapılarının iyi bilinmemesi, ülkemizdeki bazı çalışmaların da başarısızlığına neden olmaktadır. Oysa, tarımda biyolojik savaş daha ucuz ve kolay olacak, çevre kirliliğide önemli ölçüde azalacaktır. Bu amaçla bazı bakteri türleri kullanılarak böceklere karşı dirençli domates, tütün, pamuk gibi bitkiler elde edilmektedir.
Alg, bakteri, maya küfleri büyük miktarda üretilmesinden ve bu canlı hücrelerin kurutulması sonucu oluşan biyolojik kütleye tek hücre proteini denilmektedir.
Ayrıca aroma kaynağı, vitamin kaynağı ve emülgatör destekleyicisi olarak da kullanılır. Tek hücre proteininin uygulama alanı gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Belki de tek hücre proteini gelecekte besin kaynağımızın önemli bir bölümünü oluşturacaktır. Dünyada nüfus artışının bugünkü hızıyla devam etmesi durumunda, besin kıtlığının yaşanabileceği, bilim adamlarınca kabul edilmektedir. Buna çözüm olarak bilim adamları tarımda biyoteknolojik uygulamaları önermektedir. Avustralyalı araştırmacılar, yonca bitkisini aminoasit sentezine yardımcı olan bir gen aktararak bitkinin protein değerini yükseltme yoluna gitmişlerdir. Böylece yem bitkisi olan yonca, proteince zenginleştirilmiştir.
1997 şubat ayında biyoloji ayında yeni bir gelişme kaydedilmiştir. İskoçyalı Dr. VILMUT ve ekibi memeli bir hayvanın (koyun) kopyasını yapmayı başarmıştır. Bir koyunda alınan bir vücut hücresinin çekirdeği, başka bir koyuna ait çekirdeği alınmış bir yumurtaya yerleştirilerek yeni bir koyuna yaşam verilmiştir. Dolly adı verilen kuzu orijinal DNA sahibi koyunun kopyasıdır. Bu iki koyun aynı fiziksel özellikleri taşımalarına rağmen, aynı biyolojik özellikleri taşıyıp taşımadıkları belirli değildir. Kalıtsal hastalıkların kökenini anlamamız ve tedavi edebilmemiz, ancak insan genomunun tam olarak çözebilmemizle mümkün olacaktır.
Genetik mühendisliği, bu konuda ilk adımı atmıştır. 1990 yılında ABD ve Avrupa ülkelerinin de katıldığı “insan genomu projesi” adı altında büyük bir çalışma başlatılmıştır. Bu proje insandaki yaklaşık yüz bin genin diziliminin saptanmasını hedefliyor. Örneğin, bilim adamları genetik bozulma nedeniyle kontrolsüzce çoğaldığını anladıkları hücrelerle “hücre dilinde konuşarak”, “çoğalma!” ya da “öl!” komutları verebilecek, böylece şimdiye kadar etkin tedavi yöntemi geliştirilemeyen kanser gibi hastalıklar projenin sağladığı bilgiler ışığında tarihe karışabilecektir. Ayrıca kalıtsal hastalıkların ve daha bilemediğimiz birçok özelliğin ya da kusurun nedenlerini ve çözümlerini bulmamıza ışık tutacaktır.
Bir Bilim Olarak Biyoloji
1-)Bilim neye denir?
• Tarafsız, düzenli, gözlem ve deneylerle elde edilmiş gerçek bilgi birikimine bilim denir.
2-)Bilim neyi amaçlar?
• Bilim, doğayı, canlıları ve doğa içinde yer alan olayları inceler ve sorulara cevap bulmayı amaçlar.
3-)Bilim adamının özellikleri nelerdir?
• Bilim adamı meraklıdır ve iyi bir gözlemcidir.
• Bilim adamı kararlıdır.
• Bilim adamı şüphecidir.
• Bilim adamı tarafsızdır.
• Bilim adamı çalışmalarını sonuca ulaşıncaya kadar sürdürür.
• Bilim adamı elindeki materyalden en iyi şekilde yararlanabilir.
4-)Bilimsel yöntemin basamakları nelerdir?
• Problemin belirlenmesi
• Çözüm yollarının ortaya çıkarılması ve hipotezin ortaya konulması
• Gözlemlerin elde edilmesi ve ölçümlerin alınması
• Bulguları değerlendirip, sonuç çıkarma
• Teori ve kanun
5-)Çıkardığımız problem karmaşıksa, sonuca ulaşmak için ne yaparız?
• Problemi parçalar, bölümler halinde inceleriz.
6-)Gözlem neye denir?Kaça ayrılır.Açıklayınız.
• Herhangi bir doğa olayının duyu organlarına dayandırılarak incelenmesine gözlem denir.Gözlem nitel ve nicel olmak üzerine ikiye ayrılır.
• Nitel Gözlem:Bir aracın yardımı olmadan doğrudan duyu organlarıyla yapılır.Örneğin; şekerin suda çözünmesi.
• Nicel Gözlem:Bir ölçü aracının yardımıyla yapılan gözlemdir.Örneğin; suyun 100C'te kaynaması.
7-)Hipotez neye denir?
• Bilim adamı tarafından problemin çözümüne yönelik ortaya konulan geçici çözüm yoluna hipotez denir.
8-)Teori ve kanun neye denir?
• Sürekli olarak kanıtlarla desteklenebilen hipoteze teori denir.
• Teori, uzun bir sürecin ardından hiçbir itiraza ihtimal bırakmayacak şekilde evrenselleşir ve bir bilimsel gerçek haline dönüşürse kanun olur.
9-) Deney neye denir?
• Laboratuar ortamında yapılan kontrollü gözlemlere deney denir.
10-)Kontrollü deney neye denir?
• Bir kontrol grubu bulundurularak yapılan deneye kontrollü deney denir.
11-)Bilimsel bir problemi çözerken izlenecek yollar nelerdir?
• Bir bilimsel problem açık bir şekilde ortaya konur.
• Problemle ilgili gerçekler toplanır.
• Gerçekler dayalı hipotez kurulur.
• Hipoteze dayalı tahminlerde bulunur.
• Kontrollü deney ve gözlemlerle, tahminlerin doğruluğu araştırılır.
• Yapılan deney ve gözlemler hipotezi desteklerse hipotez geçerlilik kazanır.
• Hipotezin geniş geçerliliği varsa, teori halini alır.
• Teori evrensel bir gerçek ise kanun olur.
12-)Yapılan deney ve gözlemler, hipotezi desteklemezse ne olur?
• Hipotez terk edilir ve yeni bir hipotez hazırlanır.
13-)Biyoloji nedir?
• Canlıyı, çevreyi, canlı-çevre ilişkilerini inceleyen bilim dalına bilim denir
14-)İlk mikroskobu kim ne zaman yapmıştır?
• Gaineo, 1610 yılında ilk mikroskobu yapmıştır.
15-)''Türlerin Kökeni'' adlı kitabıyla ve evrim görüşleriyle ünlü bilim adamı kimdir?
• Charles Darwin'dir.
16-)Fermantosyunun sebebini ve kuduz aşısını bulan bilim adamı kimdir?
• Pasteur'dür.
17-)Bezelyelerle yaptığı çalışmalar sonucunda, kalıtsal özelliklerin dölden döle geçtiğini bulan bilim adamı kimdir?
• George Mendel'dir.
18-)Biyolojide hangi aletin bulunması yeni bir devir açmıştır, neden?
• Elektron mikroskobunun bulunması yeni bir devir açmıştır.Çünkü hücrede yeni ve daha küçük bölümlerin olduğu saptanmıştır.
19-)Hangi olay gen naklinin başlangıcıdır?
• Steven Howell, 1931 yılında ateş böceklerinin ışık saçmasını sağlayan geni ayırarak bunu tütün bitkisine ayırmış ve bu bitkilerin de ışık saçtığını görmüştür.Bu olay gen naklinin başlangıcıdır.
20-)Biyoloji kaç ana dala ayrılır?
• 2 ana ayrılır. Botanik ve zooloji.
21-)Embriyoloji neyi inceler?
• Organizmanın gelişme devrelerini ve zigottan itibaren meydana gelen gelişme ve farklılıkları inceler.
22-)Genetik neyi inceler?
• Canlılardaki kalıtsal özelliklerin dölden döle geçişi ve genin yapısı ile görevlerini inceler.
23-)Canlıyı oluşturan organları ve organ ilişkisini inceleyen bilim dalı nedir?
• Anatomidir.
24-)Laboratuar ortamında kullanılan araçlara 5 örnek veriniz.
• Dereceli silindir, erlen mayer, büyüteç, mikroskop, bunzen beki.
25-)Canlıların dokularını ve hücrelerini laboratuarda incelemek için hangi tekniklerden yararlanılır?
• Vital inceleme, doku kültürü, fiksasyon, dondurma-kurutma, dondurma-buzla yer değiştirme-kesit alma-boyama tekniklerinden yararlanılır.
26-)Boyama yöntemini açıklayınız.
• Hücrenin, değişik kısımlerı, yapıları farklı olduğu için farklı boyanır.Boyalar bezik ve asidiktir.Baz boyalar hücrenin asit yapısındaki kısımarı, asidik boyalar ise hücredeki baz yapısındaki kısımşarı boyar.
27-)Mikroskop kullanırken objeyi ne kadar büyülttüğümüzü hesaplamak için ne yaparız?
Oküler üzerindeki sayıyla, objektif üzerindeki sayıyı çarparız.
Bilim:Tarafsız gözlem ve deneylerle elde edilen düzenli bilgi birikimidir.
Bilim Adamı:Çeşitli problemleri diğer insanlardan daha iyi görebilen merak ve istekle bu problemlere cevap arayan kişilere bilim adamı denir.
Bilim Adamının Özellikleri;Bilim adamı meraklı ve iyi bir gözlemcidir.Kendi düşüncelerini eleştirecek kadar şüpheci ve tarafsız olmalıdır.Çalışmalarını sonuca ulaşıncaya kadar sürdürür.
Bilimsel Yöntem Basamakları;
a-)Problemin belirlenmesi
b-)Çözüm yollarının araştırılması, hipotezin ortaya konması
c-)Deneylerin kurulması ve kontrolü
d-)Gözlemlerin elde edilmesi, ölçümlerin alınması
e-) Bulguların değerlendirilmesi ve sonuç çıkarma
f-)Teori ve kanun.
Hipotez:Problemin çözümüne yönelik ortaya konulan geçici çözüm yolu.
Kontrollü deney:Kontrol grubu bulundurularak yapılan deneylerdir.
Teori:Sürekli olarak kanıtlarla desteklenebilen hipoteze teori denir.
Kanun:Teori evrensel bir gerçek ise kanun haline gelir.
Nitel gözlem:Bir aracın yardımı olmaksızın doğrudan duyu organlarıyla yapılan gözlemdir. Ör: Şekerin suda çözünmesi...
Nicel Gözlem:Bir ölçü aracının yardımıyla yapılan gözlemdir. Ör: suyun 100° C’de kaynaması...
Biyolojinin konusu:Canlılar ve canlı yaşantısıdır.Biyoloji, canlıların yapısını temel yaşam olaylarını, geçirdikleri evreleri,çevre ile ilişkilerini ve yer yüzüne dağılışlarını inceler.
Biyolojinin önemi:Toplumun ve özellikle bireyin kendini tanıması, uygar ve bilinçli bir yaşam tarzını günlük gereksinimlerinde kullanabilmesi kişinin biyoloji bilgisine sahip olmasıyla gerçekleşir.
